Działalność króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jako mecenasa sztuki i kultury

Stanisław August Poniatowski był ostatnim z królów zasiadających na polskim tronie. Rzeczpospolitą władał w trudnym dla niej czasie, w latach 1764-1795. Był gorącym rzecznikiem przeprowadzenia w państwie polskim reform, które wzmocniłyby jego położenie, tak na forum wewnętrznym, jak i zagranicznym. Poniatowski w ogromnej mierze przyczynił się do powstania Konstytucji 3 Maja 1791 roku. Będąc zwolennikiem dialogu politycznego z Rosją, stał się uczestnikiem konfederacji, zawiązanej w Targowicy (w roku 1792). Po dokonaniu przez zaborców trzeciego rozbioru Polski, Poniatowski został zmuszony przez wielkorządcę Litwy - M. Repnina, do abdykacji w dniu 25 listopada 1795 roku.W dziejach państwa polskiego, ostatni król Polski, zasłynął bardziej jako mecenas i piewca kultury, sztuki oraz szkolnictwa, niż jako polityk, dyplomata czy strateg. Do królewskich inicjatyw w tej materii zaliczyć należy: - organizowanie tzw. obiadów czwartkowych - z inicjatywy króla, w Warszawie kwitła twórczość malarska (Belotto Canaletto - portretował stolicę, a ludzi - Marcello Baciarelli) - w roku 1766 powstał Korpus Kadetów, oficjalnie nazwany Szkołą Rycerską. Komisja Edukacji Narodowej (KEN): a) Geneza powstania KEN W październiku 1773 roku ustanowiono Komisję Edukacji Narodowej, pierwsze w Europie Ministerstwo Oświaty. Na ostateczną formę w jakiej funkcjonowała KEN, wpłynęły doświadczenia francuskie oraz austriackie, a nade wszystko szczegółowe projekty przygotowane przez Stanisława Augusta Poniatowskiego oraz przez grono jego współpracowników. Najważniejszymi działaczami KEN byli: I. Potocki, ksiądz H. Kołłątaj (rektor odnowionej Akademii Krakowskiej), F. Zabłocki, A. Popławski, M. Poniatowski (prezes KEN), A. Czartoryski, J. Małachowski oraz M. Poczobut-Odlanicki b) zasady działalności KEN - KEN znajdowało się pod bezpośrednim protektoratem królewskim - początkowo w skład KEN wchodziło po 4 posłów i senatorów, będących reprezentantami Korony oraz Wielkiego Księstwa Litewskiego, z czasem skład Komisji uległ powiększeniu - do roku 1776 prezesem KEN był biskup Massalski, po nim funkcję tę przejął brat króla - biskup Michał Poniatowski - celem działalności KEN było kształcenie młodzieży szlacheckiej w duchu obywatelskim i patriotycznym - KEN podporządkowano całe szkolnictwo; wszystkie szkoły tak w Koronie, jak i na Litwie (za wyjątkiem Szkoły Rycerskiej) były monitorowane przez KEN c) Reformy KEN - wszystkie reformy przeprowadzone przez KEN, zostały wdrożone na podstawie Ustawy o Komisji Edukacji Narodowej - Rzeczpospolitą podzielono na dwa okręgi szkolne - koronny oraz litewski; każdy z okręgów podlegał uniwersytetom (Akademia Krakowska - nadzorowała okręg szkolny koronny, zaś Akademia Wileńska - okręg szkolny litewski) - Szkołom Głównym podporządkowano szkolnictwo niższego stopnia, a mianowicie: szkoły wydziałowe (siedmioletnie) oraz podwydziałowe (sześcioletnie); ogólnie nadzorowi temu podlegało blisko 100 szkół średnich z terenu Korony i Litwy - upaństwowiono szkoły parafialne (zależne w większości przypadków od szkół podwydziałowych) - reformie poddano Akademię Krakowską (czyli Szkołę Główną Koronną) oraz Akademię Wileńską (czyli Szkołę Główną Wielkiego Księstwa Litewskiego), tę pierwszą w latach 1777-1780 reformował Hugo Kołłątaj, tę drugą w latach 1780-1781 - Marcin Poczobut-Odlanicki - zreformowano programy nauczania w Akademii Krakowskiej oraz w Akademii Wileńskiej; wprowadzając między innymi język polski jako język wykładowy, nauczając studentów doświadczalnie (a dokładnie poprzez przeprowadzane eksperymenty), zwiększając liczbę przedmiotów traktujących o ojczystym kraju (historia, geografia), wprowadzając do programu nauczania, zajęcia z wychowania fizycznego i naukę umiejętności praktycznych, kładąc nacisk na takie przedmioty wiedzy jak: astronomia, fizyka, geologia, matematyka oraz medycyna - zreformowano także programy nauczania na pozostałych etapach kształcenia; do programów tych wprowadzono następujące nauki: matematykę, przyrodę, prawo krajowe, historię Rzeczpospolitej, naukę języków nowożytnych czy przysposobienie wojskowe - druk podręczników gwarantowało Towarzystwo dla Ksiąg Elementarnych (powstałe w roku 1775); na czele Towarzystwa stał wybitny pedagog i ksiądz - Grzegorz Piramowicz; Towarzystwo wydało 27 podręczników (np. Elementarz dla szkół parafialnych narodowych (z roku 1785), autorstwa Piramowicza, Powinności nauczyciela (z roku 1787) - także pióra Piramowicza, Kopczyńskiego - Gramatykę dla szkół narodowych (pisaną w latach 1778-81), oraz Hubego Wstęp do fizyki dla szkół narodowych (z roku 1783) - kształcenie nauczycieli świeckich odbywało się w seminariach nauczycielskich - dopuszczenie dziewcząt do szkół KEN przestała działać w roku 1794.